Tóm tắt

Trong vòng hai thập kỉ qua, Ngôn ngữ học Tri nhận đã phát triển tới mức mà hiện nay một chương trình đào tạo Ngôn ngữ học ở đại học sẽ bị coi là khiếm khuyết nếu như không dành một phần thời lượng đáng kể cho nó. Trong những năm đầu của thập kỉ ngữ pháp học tri nhận có xu hướng xóa nhòa ranh chia am đối lập với trào lưu của trường phái ngôn ngữ học lô-gíc và lý thuyết ngữ pháp tạo sinh, vốn gắn với tên tuổi của Noam Chomsky. Điều đó hẳn là do bản thân những học giả hàng đầu của trào lưu này đã được đào tạo thành những nhà ngữ pháp tạo sinh và đã phát triển lý thuyết tri nhận từ những gì họ cho là khiếm diện của lý thuyết tạo sinh. Tuy nhiên, Ngôn ngữ học Tri nhận nay đã phát triển tới mức có thể được coi là một lý thuyết trưởng thành, độc lập về ngôn ngữ theo đúng nghĩa của nó. Điều cần thiết phân biệt Ngôn ngữ học Tri nhận với ngữ pháp tạo sinh là vai trò của nghĩa trong lý thuyết. Trong lý thuyết tạo sinh, cấu trúc của các biểu thức ngôn ngữ được coi là chỉ chịu sự quy định của một hệ thống các hình thức độc lập với nghĩa. Trái lại, các nhà tri nhận học cho rằng cấu trúc ngôn ngữ phải mang trực tiếp sự tri nhận, cụ thể là, một biểu thức ngôn ngữ có thể sẽ gắn với một cách ý niệm hoá thế giới ở một tình huống nào đó. Điều này dẫn tới một quan điểm hoàn toàn khác về mối quan hệ giữa ngôn ngữ với tri nhận con người. Trong khi các nhà ngữ pháp học tin cho rằng có một bộ nguyên tắc phong phú về thiết kế ngôn ngữ (Ngữ pháp Phổ quát), là đặc thù cho ngôn ngữ, thì các nhà tri nhận lại cho rằng bộ nguyên tắc ấy nguyên tác phức quát chỉ phi thiết kế của mọi ngôn ngữ có tồn tại, nói cách khác chúng chỉ đơn thuần có cơ sở từ tri nhận. Điều này khiến các nhà tri nhận luận ngôn ngữ về quan điểm hiện nay trong ngữ pháp tạo sinh rằng có một “cơ quan” đặc biệt trong não bộ con người chỉ dành riêng cho ngôn ngữ.